3 maja 1791 roku uchwalono pierwszą w Europie polską Ustawę Rządową, zwaną potocznie Konstytucją 3 maja. W praktyce obowiązywała jedynie przez niespełna 15 miesięcy. Zobacz, co było tego przyczyną i jakie były założenia naszej historycznej ustawy zasadniczej.
Konstytucja 3 maja
To jedna z kilkunastu ustaw uchwalonych przez tzw. Sejm Wielki, obradujący od 1788 roku. Konstytucja m.in. znosiła liberum veto (które w praktyce nie było już stosowane od dłuższego czasu), wolną elekcję i wszelkie konfederacje oraz wprowadzała trójpodział władzy i monarchię dziedziczną. Reformy przewidywały też znaczne ograniczenie demokracji szlacheckiej poprzez odebranie prawa głosu szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), za to przyznając to prawo bogatemu mieszczaństwu. Zadeklarowano również przyjecie „pod opiekę prawa i rządu” chłopów, co miało ograniczyć ucisk systemu pańszczyźnianego.
Przyjęcie konstytucji odbyło się w warunkach zamachu stanu, bowiem obrady nad nią przeprowadzono bez informowania głównych oponentów. Ich miejsce, czyli Zamek Królewski w Warszawie, było strzeżone przez Gwardię Królewską i wojsko dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego.
Konfederacja targowicka
Mimo to, zdecydowanie negatywnie należy ocenić działania niezadowolonych z takiego obrotu spraw magnatów – Franciszka Branickiego, Seweryna Rzewuskiego i Stanisława Szczęsnego Potockiego. Ci trzej panowie udali się z wizytą do Petersburga, gdzie postulowali przywrócenie dawnego porządku i nakłaniali władze carskie do interwencji zbrojnej w Polsce. Był to miód na uszy carycy Katarzyny II, która szukała pretekstu do ataku, bo w dobie oświecenia była zmuszona do zachowania jakichś pozorów.
Skutkowało to zawiązanie konfederacji zbrojnej, którą ogłoszono 14 maja 1792 roku w miasteczku Targowica. Już cztery dni później carska armia wkroczyła do Polski. Było to preludium do II rozbioru Polski.
Kto stał za konstytucją?
Założenia konstytucji były po części korzystne, po części nie. Na ich ocenę powinno się patrzeć również przez pryzmat intencji reformatorów. Na tron Polski po Stanisławie Poniatowskim miał wstąpić Fryderyk August z dynastii Sasów. W przypadku wprowadzenia monarchii dziedzicznej, władzę po nim przejąłby jego potomek. Tyle, że… nie miał on potomka płci męskiej, a jedynie kilkuletnią córkę. Reformatorzy, zamiast myśleć o przekazaniu korony w polskie ręce, zastanawiali się za kogo wydać małoletnią córkę Sasa. Tutaj też padały ciekawe pomysły, bowiem planowano by poślubiła Ludwika Hohenzollerna lub Konstantego Pawłowicza. Oznaczało to więc de facto oddanie władzy w Polsce Prusom lub Rosji.
Konstytucja 3 maja w praktyce przestała mieć znaczenie 24 lipca 1792 roku, kiedy król Stanisław Poniatowski ogłosił akces do Targowicy. Chciał to zrobić także inny współtwórca konstytucji, Hugo Kołłątaj. Targowiczanie nie chcieli go jednak w swoich szeregach, co było powodem jego ucieczki z kraju.
Polecamy także:
