Obchodzimy dziś Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Prawa człowieka są uniwersalne i przysługują niezależnie od obowiązujących aktów normatywnych. Warto je znać!
Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka ustanowiono w rocznicę podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku. Problematyka praw człowieka została podjęta szczególnie po doświadczeniach II wojny światowej, podczas której doszło do niezliczonych przypadków ludobójstwa oraz nieludzkiego i nierównego traktowania.
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej rozdział dotyczący wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela znajduje się na samym początku, zaraz po kwestiach ustrojowych. Świadczy to o doniosłości tego zagadnienia.
Wolności i prawa wynikają wprost z przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Oznacza to, że akty normatywne nie mogą ich przyznawać, a jedynie potwierdzać. Prawa i wolności człowieka rodzą po stronie państwa obowiązek ich poszanowania i ochrony.
Godność nie jest stopniowalna – każdy nabywa wolności i prawa ze względu na sam fakt bycia człowiekiem, w związku z czym niedopuszczalne jest różnicowanie ludzi z jakiegokolwiek względu.
„Wolność człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka” – te słynne słowa wypowiedział kiedyś francuski myśliciel i dyplomata Alexis de Tocqueville. Poza tą naturalnie nasuwającą się granicą, ograniczenia w korzystaniu z wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i to wyłącznie w przypadku, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej. Nie można przy tym naruszać istoty danych praw.
Trudno wskazać zamknięty katalog praw człowieka. Można wymienić jedynie m.in.: prawo do życia; zakaz poddawania eksperymentom naukowym (w tym medycznym) bez dobrowolnie wyrażonej zgody; zakaz tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania; zakaz naruszania nietykalności i wolności osobistej; prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym; prawo do tajemnicy komunikowania się; prawo do własności; prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo do wyrażania swoich poglądów; prawo do pracy; prawo do nauki.
Na straży praw i wolności w pierwszej kolejności stoją sądy i prokuratury. Każdy ma prawo do zaskarżenia orzeczenia lub decyzji wydanej w pierwszej instancji, a w przypadku gdy sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o wolnościach lub prawach określonych w Konstytucji możliwe jest wniesienie skargi do Trybunału Konstytucyjnego. Zbada on zgodność z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego wydano orzeczenie. Dodatkowo do dyspozycji pozostaje Rzecznik Praw Obywatelskich, do którego można wystąpić z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw.