105. lat temu Polska odzyskała niepodległość. Jak wyglądała droga do wyzwolenia naszej Ojczyzny i co się wydarzyło 11 listopada?
Droga do niepodległości
Na początku należy podkreślić, że data 11 listopada jest dość umowna, ponieważ odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było długotrwałym procesem, na który złożyło się wiele wydarzeń. Swój udział w tym miało również wiele osób, jednak jako „Ojców Polskiej Niepodległości” wskazuje się Ignacego Daszyńskiego, Romana Dmowskiego, Wojciecha Korfantego, Ignacego Paderewskiego, Józefa Piłsudskiego i Wincentego Witosa. Każdy z nich reprezentował inne środowisko i szedł różną drogą, ale cel był jeden – Wolna Polska.
„Jak istnieją prawa ekonomiczne, jak istnieje prawo popytu i podaży, tak istnieje prawo rządzące polityką polską. Znaczenie polityczne Polski jest funkcją stosunków rosyjsko – niemieckich. Z chwilą, kiedy te stosunki są złe, znaczenie Polski urasta, Polska odzyskuje polityczną samodzielność. Kiedy stosunki rosyjsko – niemieckie naprawiają się, samodzielność polityki polskiej pada. W chwili niemiecko – rosyjskiej politycznej jedności działania – niepodległość Polski zamiera” – pisał polski publicysta Stanisław Cat – Mackiewicz.
Tak też stało się w 1916 roku. Trwała I wojna światowa, jednak wszystkie strony konfliktu powoli słabły. Zarówno Niemcy i Austriacy, jak i Rosjanie gorączkowo poszukiwali sojuszników, szczególnie takich, którzy dostarczyliby im rekrutów do wojska. Zaczęli usilnie zabiegać o względy Polaków.
Walka o polskie względy
5 listopada 1916 roku cesarze Wilhelm II i Franciszek Józef wydali proklamację, w której zapowiedzieli utworzenie Królestwa Polskiego z ziem zaboru rosyjskiego. Aby nie uznano ich za gołosłownych, już w grudniu utworzono m.in. Tymczasową Radę Stanu Królestwa Polskiego, w której na czele referatu wojny stanął Józef Piłsudski.
Odpowiedzią na te działania była odezwa cara rosyjskiego Mikołaja II, w której zapowiedział, że jednym z jego celów wojennych jest utworzenie państwa polskiego łączącego wszystkie trzy zabory. W czerwcu 1917 roku w Piotrogrodzie powołano Naczelny Polski Komitet Wojskowy.
W maju 1917 roku polscy posłowie parlamentu wiedeńskiego mogli sobie pozwolić na żądanie jasnej deklaracji poparcia utworzenia wolnej Polski w granicach trzech zaborów. Władze niemieckie i austriackie zażądały w zamian złożenia przysięgi wierności cesarzom przez polskie wojska. Józef Piłsudski był temu zdecydowanie przeciwny i nakłonił żołnierzy do odmowy złożenia przysięgi (tzw. kryzys przysięgowy). W wyniku tego większość legionów zlikwidowano, a żołnierzy zamknięto w obozach internowania. Przysięgę złożyła jedynie II Brygada Legionów Józefa Hallera. Wydarzenia te stały się pretekstem do rozwiązania Tymczasowej Rady Stanu. 12 września w jej miejsce powołano nowy organ – Radę Regencyjną.
Tajne plany niemiecko-sowieckie
Rada Regencyjna miała stanowić najwyższą władzę wykonawczą do czasu objęcia tronu przez króla. Członkami Rady byli Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski oraz arcybiskup Aleksander Kakowski. Okupacyjne władze mocno ograniczały kompetencje organu, mimo to udało jej się szybko i sprawnie opracować podstawy funkcjonowania przyszłego Królestwa Polskiego, m.in. poprzez przygotowanie podstawowych aktów prawnych.
W lutym 1918 roku zawiązano sojusz niemiecko – sowiecki, który dla Polski – pamiętając słowa Mackiewicza – zwiastować mógł tylko najgorsze. Tajne plany porozumienia ujawnili bracia Marian i Józef Lutosławscy. Głównymi założeniami było utworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej kosztem ziem polskich i niedopuszczenie do formowania nowych oddziałów polskich w Rosji. Wpisywało się to doskonale w niemiecką koncepcję Mitteleuropa, która zakładała utworzenie pasa małych i słabych ekonomicznie państw, które stanowić będą źródło taniej siły roboczej i surowców dla dominującej niemieckiej gospodarki.
Po ujawnieniu umów doszło do strajków, masowych dymisji i dezercji oraz zwracania niemieckich i austriackich orderów. W ramach protestu II Brygada Legionów Hallera przebiła się przez front austriacki pod Rarańczą i połączyła z rosyjskimi oddziałami II Korpusu Polskiego.
Ogłoszenie niepodległości
Wobec wyraźnie zbliżającej się klęski Berlina Rada Regencyjna ogłasza niepodległość Polski aktem z 7 października 1918 roku. Mimo wcześniejszych sukcesów Rada nie zyskała przychylności większości społeczeństwa, któremu obrzydła idea monarchistyczna, głównie za sprawą Stanisława Augusta i rosyjskich carów na polskim tronie. Powołana przez Wincentego Witosa i Ignacego Daszyńskiego Polska Komisja Likwidacyjna zablokowała wszelkie inicjatywy Rady.
10 listopada 1918 roku do Warszawy przybył zwolniony z Magdeburga Józef Piłsudski. Następnego dnia – 11 listopada – stolicą wstrząsnęła fala strajków zorganizowanych przez PPS. Rada Regencyjna złożyła na ręce Piłsudskiego pełnię władzy wojskowej, w obawie przed rozprzestrzenieniem się rewolucji komunistycznej. Lewicowi działacze chcieli wówczas wręczyć Piłsudskiemu czerwony sztandar rewolucji, jednak ten nie przyjął go i oświadczył, że „ma obowiązek działania w imieniu całego narodu”. 14 listopada Królestwo Polskie przerodziło się w Republikę Polską.
Polecamy także:
Szczecin żegna bohatera – ostatnia droga kpt. Bronisława Pakuły
Jeździł na podrobione ukraińskie prawo jazdy – teraz stanie przed sądem